Łapownictwo bierne – czym jest, kara, definicja

Korupcja stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla sprawnego funkcjonowania instytucji publicznych, w których pracownicy powinni pełnić swoje obowiązki w sposób uczciwy, rzetelny i bezinteresowny.

Spis treści:
1. Łapownictwo bierne korupcja
2. Co to jest korupcja bierna?
3. Na czym polega łapownictwo bierne?
4. Kto ponosi odpowiedzialność za przyjęcie łapówki?
5. Sankcje za łapownictwo bierne
6. Korupcja czynna, a korupcja bierna
7. Przykłady korupcji czynnej
8. Co grozi za wręczenie łapówki?
9. Łapówka czy podziękowanie?
10. Odpowiedzialność za korupcję
11. Doradztwo prawne

Łapownictwo bierne korupcja

Co tak naprawdę oznacza „korupcja”? Czy wystarczy wręczenie łapówki, aby mówić o przestępstwie, czy może korupcja to zjawisko o głębszym, bardziej skomplikowanym charakterze, które wkrada się w naszą codzienność w sposób, który jest trudny do uchwycenia? Jakie mechanizmy powodują, że osoby odpowiedzialne za przestrzeganie prawa decydują się na działania, które podważają fundamenty zaufania do całego systemu? Przestępstwo łapownictwa zagraża nie tylko zaufaniu obywateli do organów publicznych, ale także równemu dostępowi do świadczonych przez nie usług. Zastanawiasz się, jak szeroko rozumiana korupcja wpływa na demokrację, praworządność oraz rozwój społeczeństwa?

To pytanie stało się kluczowe, zwłaszcza w kontekście europejskim, gdzie Rada Europy w Cywilnoprawnej Konwencji o przeciwdziałaniu korupcji z dnia 4 listopada 1999 r. przyjęła szeroką definicję tego zjawiska. Korupcja to nie tylko wręczanie lub przyjmowanie łapówek, ale także obietnice nienależnych korzyści, które mogą wypaczyć prawidłowe wykonywanie obowiązków, podważając fundamenty sprawiedliwości i równouprawnienia. W polskim prawodawstwie wyróżnia się dwa rodzaje korupcji: korupcję bierną oraz korupcję czynną. Jakie są między nimi różnice? Jakie konsekwencje prawne niosą ze sobą te formy korupcji? W tym artykule przyjrzymy się bliżej zjawisku łapownictwa biernego, omawiając jego definicję, konsekwencje prawne oraz praktyczne przykłady z orzecznictwa, które ukazują, jak przepisy te są stosowane w rzeczywistości. Jak prawo reaguje na takie przestępstwa i jak z nimi walczyć? Odpowiedzi na te pytania pozwalają zrozumieć, jak ogromny wpływ na funkcjonowanie państwa ma walka z korupcją.

Co to jest korupcja bierna?

Korupcja bierna, czyli sprzedajność, polega na przyjęciu korzyści majątkowej lub osobistej, bądź obietnicy takich korzyści. Odpowiedzialność za jej przyjęcie określa artykuł 228 kodeksu karnego.

Zgodnie z brzmieniem przywołanego przepisu:

§ 1. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 3. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 4. Karze określonej w § 3 podlega także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, uzależnia wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda.

§ 5. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową znacznej wartości albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

§ 6. Karom określonym w § 1-5 podlega odpowiednio także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej w państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę lub takiej korzyści żąda, albo uzależnia wykonanie czynności służbowej od jej otrzymania.

Na czym polega łapownictwo bierne?

Korupcja bierna nieodłącznie wiąże się z pojęciem łapówki, jednakże warto zauważyć, że Kodeks karny nie posługuje się terminem „łapówka”, a zamiast tego używa pojęć takich jak korzyść majątkowa oraz korzyść osobista. Korupcja bierna, jako przestępstwo, polega na przyjmowaniu lub żądaniu nienależnych korzyści majątkowych bądź osobistych, a także na akceptacji propozycji lub obietnicy tych korzyści przez osobę pełniącą funkcję publiczną. W zamian za nie, funkcjonariusz zobowiązuje się do podjęcia określonego działania lub zaniechania, które jest bezpośrednio lub pośrednio związane z jego funkcją publiczną oraz obowiązkami służbowymi.

Zgodnie z art. 228 Kodeksu karnego, przestępstwo korupcji biernej może zachodzić również w przypadku przyjęcia obietnicy korzyści, niezależnie od tego, czy ta korzyść została faktycznie otrzymana. Zatem już sama obietnica korzyści majątkowej lub osobistej stanowi podstawę do odpowiedzialności karnej sprawcy, co stanowi istotny element tego przestępstwa.

Korzyść majątkowa, odnosi się do konkretnego zysku finansowego uzyskanego przez osobę przyjmującą, który może wynikać z różnych czynników, takich jak zwiększenie aktywów, zmniejszenie zobowiązań lub uniknięcie strat. Korzyść majątkową można rozumieć jako bezpośrednie przekazanie gotówki, darowiznę ruchomości lub nieruchomości, a także inne formy finansowego zysku, jak umorzenie długu, udzielenie pożyczki czy preferencyjne warunki umowy, które uprzywilejowują osobę pełniącą funkcję publiczną. W orzecznictwie spotykamy różne przykłady korupcji biernej, które pokazują szerokie spektrum sytuacji, w których może dochodzić do tego rodzaju przestępstwa. Do przykładów tych należy m.in. przyjęcie kosztownego prezentu, opłacenie wakacji czy zapewnienie wysokiego stanowiska dla członka rodziny osoby przyjmującej korzyść. W szczególności interesujący jest wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 20 czerwca 2017 r. (IV Ka 304/17), który dotyczył przyjęcia przez funkcjonariusza publicznego kilkunastu sztuk przenośnych komputerów, stanowiących korzyść majątkową.

Korzyści osobiste, z kolei, odnoszą się do dóbr niematerialnych, które nie podlegają łatwej wymiernej ocenie pieniężnej, ale które zaspokajają potrzeby niemajątkowe osoby je uzyskującej. W orzecznictwie pojawia się szereg przykładów tego typu korzyści, które mogą obejmować szeroki zakres zachowań i działań, które w zamian za przyjęcie korzyści prowadzą do działania lub zaniechania w ramach pełnionej funkcji publicznej.

W szczególności korzyść osobistą może stanowić, jak wskazuje orzecznictwo, takie dobra jak:

• Zainteresowanie osobą sprawcy okazywane przez inną osobę, co zostało określone w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 13 kwietnia 2017 r. (II AKa 22/17),
• Odbycie stosunku seksualnego, jak wskazuje wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2009 r. (WA 47/08).

Kto ponosi odpowiedzialność za przyjęcie łapówki?

Przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej, bądź obietnicy ich otrzymania, musi być związane ze statusem osoby pełniącej funkcję publiczną.  Zgodnie z art. 115 § 19 Kodeksu karnego, za osobę pełniącą funkcję publiczną uważa się funkcjonariusza publicznego, członka organu samorządowego, pracownika jednostki organizacyjnej zarządzającej środkami publicznymi (chyba że wykonuje on jedynie czynności usługowe), a także inną osobę, której obowiązki i uprawnienia w zakresie działalności publicznej zostały określone w ustawie lub uznane przez umowę międzynarodową wiążącą Rzeczpospolitą Polską.

W doktrynie prawa wyróżnia się dwa kluczowe elementy, które świadczą o tym, że dana osoba posiada status osoby publicznej. Po pierwsze, osoba ta musi dysponować kompetencjami przyznanymi na mocy przepisów prawa lub decyzji administracyjnych, co stanowi podstawę jej statusu. Po drugie, jej działalność powinna wiązać się z wykorzystywaniem środków publicznych. Warto podkreślić, że samo dysponowanie środkami publicznymi wystarcza do uznania danej osoby za pełniącą funkcję publiczną. Aby ustalić, czy istnieje związek pomiędzy korzyścią a pełnioną funkcją publiczną, należy przede wszystkim rozważyć, czy dana korzyść zostałaby przyjęta, gdyby osoba ta nie pełniła tej funkcji. Istotne w tym przypadku są działania służbowe osoby przyjmującej korzyść oraz ich potencjalny wpływ na wynik, którego oczekuje osoba oferująca łapówkę.

W tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy, wskazując, że nie musi to być związek z konkretną czynnością urzędową, lecz z ogólnym zakresem urzędowania danej osoby i zespołem czynności, które może ona podjąć lub od których może się powstrzymać. Osoba wręczająca korzyść nie musi precyzować, o jaką czynność urzędową chodzi, lecz daje ją w nadziei, że osoba pełniąca funkcję publiczną będzie miała „życzliwe nastawienie” podczas podejmowania swoich decyzji, co może znaleźć odzwierciedlenie w treści tych czynności. (SN wyrok z dnia 30.11.2016 r., IV KK 230/16).

Sankcje za łapownictwo bierne

W związku z popełnieniem przestępstwa korupcji, osoba odpowiedzialna za taki czyn podlega karze, która zależy od okoliczności zdarzenia. Zgodnie z przepisami zawartymi w art. 228 Kodeksu karnego, przyjęcie łapówki wiąże się z surowymi sankcjami. Przestępstwo korupcji biernej, w podstawowej formie §  1. zagrożone jest karą pozbawienia wolności na okres od 6 miesięcy do 8 lat. W przypadku, gdy czyn ma mniejszą wagę §2 może być łagodniejsza i obejmować ograniczenie wolności lub pozbawienie wolności do 2 lat. Osoba pełniąca funkcję publiczną, która przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą (lub jej obietnicę) w związku z naruszeniem prawa, podlega karze pozbawienia wolności od 1 roku do 10 lat §3. Najostrzejsze sankcje za łapownictwo przewidziane są w przypadku, gdy wartość przyjętej korzyści przekracza 200.000 zł – wówczas sprawca może zostać skazany na pozbawienie wolności od 1 do 12 lat.

Ponadto, sąd, skazując sprawców za naruszenie prawa w postaci przestępstwa korupcji, ma obowiązek orzeczenia środka karnego, który pozbawia skazanego prawa do pełnienia funkcji publicznych (art. 41 § 1aa k.k.). Zakaz ten obejmuje wykonywanie pracy w instytucjach państwowych, samorządowych oraz w spółkach, w których Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego posiadają co najmniej 10% akcji. Taki zakaz może zostać orzeczony na okres od roku do 15 lat, a w przypadku ponownego skazania – może trwać dożywotnio. Dodatkowo, sąd ma prawo pozbawić skazanego praw publicznych, jednak decyzja w tym zakresie jest uznaniowa.

Korupcja czynna, a korupcja bierna

Zgodnie z polskim Kodeksem karnym, łapownictwo czynne polega na oferowaniu lub obiecywaniu korzyści majątkowej lub osobistej w celu wywarcia wpływu na decyzje osoby pełniącej funkcję publiczną. Odpowiedzialność karna powstaje już w chwili złożenia propozycji, nawet jeśli nie zostanie ona przyjęta.

W przeciwieństwie do korupcji biernej, za sprawcę przestępstwa może zostać uznana każda osoba, która jest zdolna do odpowiedzialności karnej i udziela lub obiecuje udzielenie korzyści funkcjonariuszowi publicznemu w związku z jego obowiązkami. Obietnica może być wyrażona w dowolnej formie, jednak musi być jednoznaczna

Przykłady korupcji czynnej

Przekupstwo dotyczy takich sytuacji, jak: 

• Wręczenie urzędnikowi państwowemu koperty z pieniędzmi w zamian za przyśpieszenie procedur administracyjnych i szybsze rozpoznanie swojej sprawy.
• Zaoferowanie seksualnej korzyści egzaminatorowi w zamian za pozytywny wynik egzaminu.

Co grozi za wręczenie łapówki?

Biorąc pod uwagę skalę zagrożenia społecznego, przekupstwo w Polsce wiąże się z poważnymi konsekwencjami.

Za przestępstwo korupcji czynnej (art. 229 kk), grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

W przeciwieństwie od przyjmującego, wręczający łapówkę może uniknąć odpowiedzialności karnej. Zgodnie z art. 229 § 6 k.k., osoba wręczająca łapówkę może uniknąć odpowiedzialności karnej, jeśli osoba pełniąca funkcję publiczną przyjęła korzyść majątkową lub osobistą (lub obietnicę takiej korzyści), a sprawca zgłosił to odpowiednim organom ścigania i ujawnił wszystkie istotne okoliczności sprawy, zanim organy te dowiedziały się o przestępstwie w sposób procesowy. W związku z tym, nie każdy przypadek wręczenia korzyści prowadzi do nałożenia kary.

Łapówka czy podziękowanie?

Pytanie o granicę między wyrazem wdzięczności a łapówką jest bardzo istotne, szczególnie w kontekście prawa i etyki.  Codziennie mamy do czynienia z osobami pełniącymi funkcje publiczne – nauczycielami, lekarzami czy urzędnikami. Nauczyciele i lekarze tradycyjnie otrzymują drobne upominki. Sytuacja ta rodzi pytanie, gdzie przebiega cienka linia między niewinnym gestem wdzięczności a czymś, co może zostać uznane za próbę korupcji. Przepisy nie określają jednoznacznie, jakie prezenty nauczycielowi wolno przyjąć, a które są zabronione. W praktyce wiadomo, że nauczyciel nie może wykorzystywać swojej funkcji do zdobywania korzyści osobistych kosztem uczniów lub ich rodzin. Powszechnie akceptowane są drobne upominki, takie jak album ze zdjęciami klasowymi czy bukiet kwiatów, które nie budzą kontrowersji. Ale co z bardziej kosztownymi darami? Czy nauczyciel powinien przyjąć elegancki zegarek od rodziców najlepszego ucznia? A może luksusową kawę w ekskluzywnej kawiarni, zaproszenie na koncert czy karnet na siłownię? A co w przypadku, gdy uczniowie złożą się na nowoczesny laptop? Gdzie kończy się zwykły gest wdzięczności, a zaczyna presja czy niezdrowa zależność? Wydaje się, że granica między upominkiem a łapówką może być naprawdę cienka. I choć przepisy nie dają jednoznacznych odpowiedzi, warto, by nauczyciele i rodzice pamiętali o zachowaniu zdrowego rozsądku i umiaru, by nie dopuścić do sytuacji, które mogłyby podważyć zaufanie do relacji nauczyciel-uczeń.

Sąd Najwyższy nadmienił, że przyjął się zwyczaj wręczania drobnych upominków nauczycielom. Przyznał, że granica między upominkiem a łapówką nie jest ścisła. Z jednej strony nie można sankcjonować zakamuflowanego łapownictwa, ale z drugiej trzeba uważać, żeby pochopnymi ocenami nie wyrządzić krzywdy nauczycielom. Z tych powodów SN odmówił odpowiedzi na pytanie o granicę, za którą zaczyna się korupcja (postanowienie SN z 26 lutego 1988 r., VI KZP 34/87)

Podobnie wygląda sytuacja w przypadku lekarzy. Zwyczajowo po udanym zabiegu pacjenci często przynoszą lekarzowi bombonierkę lub bukiet kwiatów.

Ciekawym przykładem jest lekarz z gminnej przychodni na Mazowszu, do którego pacjenci regularnie przynosili jaja, kury, kiełbasy, a także bombonierki. Ludzie przyzwyczaili się, że do doktora nie chodzi się z pustymi rękami. Pacjenci wręczali te podarunki w ramach podziękowania za wystawione zwolnienia lekarskie, recepty czy skierowania do specjalistów. W zamian lekarz wypisywał zwolnienia lekarskie i recepty.

Problemy zaczęły się, gdy doktor wszedł w konflikt z lokalnymi władzami, a ktoś zgłosił sprawę do Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Funkcjonariusze  tej instytucji zainstalowali kamerę w gabinecie lekarza, co pozwoliło na zebranie dowodów. Lekarzowi postawiono 300 zarzutów przyjęcia łapówek, a blisko 100 pacjentom zarzuty wręczenia korzyści majątkowych. Choć lekarz próbował wyjaśniać sytuację, powołując się na lokalne zwyczaje i tradycje, prokuratura uznała, że jako pracownik gminnego ośrodka zdrowia, przyjmowanie materialnych korzyści w trakcie pracy stanowi przestępstwo. Innego zdania są jednak śledczy, którzy uznali, że takie praktyki łamią prawo.

Warto również zwrócić uwagę na przypadek korupcji urzędniczej. Inspektor nadzoru budowlanego początkowo poszukiwał niezgodności pomiędzy projektem a jego realizacją, a następnie zaproponował załatwienie sprawy w zamian za korzyść materialną. Zgodnie z ustaleniami prokuratury, inspektor przyjął m.in. sportowe obuwie, spodnie, telefon o wartości 800 zł, termometr samochodowy oraz cukierki. Mężczyzna nie przyznał się do popełnienia zarzucanych mu czynów. W przypadku udowodnienia winy, grozi mu kara pozbawienia wolności do lat ośmiu.

Ten przypadek ilustruje, jak łatwo można przekroczyć cienką granicę między prezentem a łapówką.

Odpowiedzialność za korupcję

Artykuł wyjaśnia, kiedy mamy do czynienia z łapownictwem biernym, jakie są różnice między łapownictwem biernym a czynnym, a także jakie konsekwencje grożą za ten czyn z punktu widzenia Kodeksu karnego. Wskazano również na konkretne przykłady i orzecznictwo, które pozwalają lepiej zrozumieć praktyczne aspekty spraw o korupcję.

Odpowiedzialność za korupcję zależy od wielu czynników, w tym od okoliczności sprawy, intencji oraz motywów sprawcy. Kluczowe jest uwzględnienie kontekstu i skutków danego działania, ponieważ nie każde wręczenie lub przyjęcie korzyści wiąże się z konsekwencjami karnymi. Nasz zespół prawników specjalizuje się w trudnych sprawach karnych, w tym w przypadkach dotyczących łapówkarstwa. Jeśli obawiasz się odpowiedzialności karnej za korupcję, możesz liczyć na naszą pełną dyskrecję oraz profesjonalne podejście. Zachęcamy do kontaktu – pomożemy Ci w każdej sytuacji.

Jeśli jesteś stroną w postępowaniu dotyczącym łapownictwa lub innego przestępstwa korupcyjnego – nie działaj sam. W sprawach karnych, zwłaszcza tak delikatnych jak korupcja, kluczowe znaczenie ma profesjonalna pomoc prawna.

Skontaktuj się z naszą kancelarią adwokacką – zapewniamy poufność, rzetelną analizę sprawy oraz skuteczną obronę lub reprezentację Twoich interesów. Działamy szybko, dyskretnie i z pełnym zaangażowaniem.

Doradztwo prawne

Kancelaria Adwokacka Pasternak Legal to zespół doświadczonych adwokatów świadczących kompleksową pomoc prawną osobom fizycznym i przedsiębiorcom. Prowadzimy sprawy karne, cywilne, rodzinne, gospodarcze oraz administracyjne. Reprezentujemy klientów na każdym etapie postępowania – od porad prawnych, przez negocjacje, aż po obronę w sądzie.

Dzięki indywidualnemu podejściu i rzetelnej analizie każdego przypadku skutecznie pomagamy naszym klientom w rozwiązywaniu nawet najtrudniejszych spraw. Jeżeli szukasz adwokata w Warszawie, profesjonalnej obsługi prawnej lub wsparcia w sporze sądowym – skontaktuj się z nami.

Zaufaj doświadczeniu i postaw na kancelarię, która stawia klienta na pierwszym miejscu – Pasternak Legal.

Kancelaria Adwokacka Pasternak Legal specjalizuje się w prowadzeniu spraw karno-gospodarczych, gospodarczych oraz dotyczących przestępstw cyfrowych i nowych technologii. Pomagamy przedsiębiorcom, managerom i osobom prywatnym, które stanęły w obliczu postępowań karnych, zarzutów o działanie na szkodę spółki, oszustw gospodarczych, wyłudzeń, nadużyć finansowych lub cyberataków.

Doradzamy również w zakresie odpowiedzialności członków zarządu, compliance, ochrony danych, digital forensics i przestępstw informatycznych.

Wszelkie prawa zastrzeżone Kancelaria Pasternak Legal

Skontaktuj się i zadaj nam dowolne pytanie.

Wypełnij formularz, a my skontaktujemy się z Tobą, celem omówienia Twojej sprawy. Odpowiadamy szybko – sprawdź !

Zainteresuje Cię również:

• PRZESTĘPSTWA KORUPCYJNE

• PRZESTĘPCZOŚĆ BIAŁYCH KOŁNIERZYKÓW

• KARUZELA VAT OSZUSTWO PODATKOWE

Subskrybuj Newsletter i bądź na bieżąco

Blog Kancelarii Pasternak LEGAL ma charakter wyłącznie edukacyjny i zawiera treści jedynie o charakterze ogólnym, w których mogą zdarzyć się pominięcia jak i omyłki, a w szczególności dlatego, że artykuły na blogu są aktualne w dacie ich publikacji, zaś w późniejszym czasie mogą nie odzwierciedlać stanu zmieniających się przepisów prawa. Kancelaria nie bierze odpowiedzialności za jakąkolwiek szkodę, która została wyrządzona w związku zastosowaniem lub niezastosowaniem się do przekazanej na blogu treści, albowiem treści zawarte na blogu nie mogą stanowić w szczególności porady czy informacji prawnej wydawanej indywidualnie przy uwzględnieniu konkretnego stanu faktycznego i prawnego.